Dijkverzwaring valt soms zwaar voor bewoners

[Guido]

Opwarming van de aarde, heftige regenbuien en stijgingen van het waterpeil - in Nederland wordt in hoog tempo kilometers aan dijken en duinen verzwaard. Niet alleen zeedijken, maar ook de zogenaamde secundaire waterkeringen - kleine dijkjes in de Hollandse polders - worden versterkt. Zo'n dijkversterking gaat niet altijd goed, zoals bij de zeedijk van het Markermeer. Als er zes jaar geleden een wandelaar vanaf de dijk van het Markermeer afdaalde naar het - toen nog - zonnige dijkhuisje van Betty Kesteloo, kon zij zien wie er aan kwam lopen. Nu ziet zij een paar schoenen voorbijkomen. Tenminste, als zij het licht aan doet.

Haar woning ligt in Oosterleek, aan de voet van de monumentale Zuiderdijk. Daar heeft hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de afgelopen jaren de eerste fase van het landelijke 'hoogwaterbeschermingsprogramma' uitgevoerd, om het achterland voor te bereiden op een toekomst van hoog water. Sinds de dijkverzwaring ligt de woning van Kesteloo letterlijk in de schaduw van de waterkering. Het Markermeer, waar zij vroeger over uitkeek, kan zij nauwelijks meer zien. Haar uitzicht is nu een Atlantikwall van inklinkende klei. Dat haar zijmuren nog overeind staan, is te danken aan de grote stutten die de gemeente heeft laten plaatsen om instorting tegen te gaan.

Betty Kesteloo is dan ook niet te spreken over het hoogheemraadschap, dat de hele provincie Noord-Holland boven het Noordzeekanaal droog moet houden. 'Ik heb ongevraagd zes jaar lang in de overlast gezeten. Stof, trillingen en talloze dumpers die met klei en zand langs mijn huis hebben geragd.' Een makelaar die voor Kesteloo haar huis taxeerde, vertelde haar dat ze dat alleen als bouwkavel zou kunnen verkopen. Haar woning was niet te redden. 'Ik heb de boel zien verzakken. Sinds een paar jaar kun je zo bij mij naar binnen kijken, onder de muren en ramen door.'

Dijkversterking Ammerstol, hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard

Wie de ruim dertien kilometer gloednieuwe Zuiderdijk tussen Hoorn en Enkhuizen afrijdt, treft meer West-Friezen als Betty Kesteloo. Stuk voor stuk zijn ze boos over de manier waarop hun dijk is verzwaard. Ze vinden dat de ophoging te lang heeft geduurd, dat de dijk te hoog is en dat met de vernieuwingen en omleggingen de ziel uit de waterkering is verdwenen. 53 duizend vrachtwagens met klei waren er nodig om de dijk op de gewenste hoogte te krijgen, en nog eens 1.100 vrachtwagens vol asfalt. Tel daarbij op de 50 duizend ton breuksteen en stenen voor 42 duizend vierkante meter dijk - alleen al uit de enorme getallen valt af te leiden hoe ingrijpend de dijkverzwaring geweest is.

Dick de Waal uit het dorpje Venhuizen, een gepensioneerd ingenieur met een achtergrond in de waterbouw, heeft zich de afgelopen jaren ontpopt tot de horzel van de Zuiderdijk. Te voet en op de fiets, gewapend met zijn camera, volgde hij de dijkverzwaring op de voet. Vijfduizend foto's maakte hij, van verzakkingen, mislukte reparaties, afzettingen, stilleggingen en andere problemen. De Waal schreef er een boekje over, en geldt als vraagbaak voor omwonenden met klachten over de dijkverzwaring.

Hij is ervan overtuigd dat de hele verhoging niet nodig was. Volgens De Waal hebben aannemers en ingenieursbureaus handig gebruik gemaakt van de angst voor draconische stijgingen van het waterpeil als gevolg van de opwarming van de aarde.

Henrike Branderhorst, bij het hoogheemraadschap verantwoordelijk voor het hoogwaterbeschermingsprogramma, zegt de gevoelens van de West-Friezen te begrijpen. 'Het is inderdaad een forse dijk geworden', aldus Branderhorst, tevens lid van de Denktank Deltaproof. 'Hij is steviger, breder en hoger dan de vorige. Maar we moesten wel. De oude dijk werd in 2006 afgekeurd, en de normen liggen wettelijk vast. Deze moet weer zeker 50 jaar mee kunnen.'

Voor het hoogheemraadschap verliep de ophoging bij vlagen moeizaam, zegt Branderhorst. 'Het begon ermee dat wij dachten dat wij de dijk konden verhogen met klei uit ons eigen gebied, maar dat kon helemaal niet. We hebben onszelf daarmee rijk gerekend. Wij moesten de klei elders kopen, en dat was kostbaar. Ook in de communicatie met omwonenden en mensen die schade ondervonden door de versterking ging het herhaaldelijk mis, zegt Branderhorst. 'We zijn in 2007 zeer snel begonnen met de Zuiderdijk. Achteraf zijn we wellicht te hard van stapel gelopen.'

'Ik heb nog nooit zo'n slecht gecoördineerde puinhoop gezien', zegt molenaar Jan Beers uit Schellinkhout. Zijn Grote Molen ligt vlak bij Hoorn pal aan de vernieuwde Zuiderdijk. 'Ik snap dat er gewerkt moet worden. En het leek allemaal goed geregeld. Maar de praktijk was een ramp.'

De molen van Beers is de enige functionerende windmolen in Nederland die nog water maalt op het IJsselmeer, maar het had niet veel gescheeld of het monument had de dijkverhoging niet overleefd. 'Er zijn dingen verzakt, kapotgegaan en stiekem opgelapt hier bij mijn molen', zegt hij. 'Wat ze uiteindelijk hebben aangelegd, doet het niet.' Volgens Beers is dat een gevolg van de schaalvergroting. 'Het hoogheemraadschap is te groot geworden en staat te ver van de mensen af', zegt de molenaar. 'Ze willen grote projecten draaien. Hoe groter hoe beter. In 2008 waren de rivierdijken verhoogd. Meteen daarna zijn ze doorgestoomd naar de dijken rond het IJsselmeer. Het gaat nergens over. Hier verderop hadden ze voor het huis van een advocaat de dijk verhoogd. Die is gaan procederen en toen moesten ze de dijk weer verlagen. Waar heb je het dan over?'

Henrike Branderhorst zegt dat het hoogheemraadschap heeft geleerd van de gemaakte fouten. 'Dit was een van de eerste grote dijkverzwaringen van Nederland, en zo gaan we het niet meer doen. We gaan met de voor ons liggende projecten - tientallen kilometers dijk die onder handen genomen moeten worden - eerder met de betrokkenen in overleg. We zullen het beter uitleggen, en eenvoudiger te bereiken zijn. Ook voor klachten.' Voor het stuk van Hoorn naar Amsterdam zoekt het hoogheemraadschap naar nieuwe technieken.

Ook molenaar Jan Beers en 'dijkhorzel' Dick de Waal hebben plannen rond de nieuwe dijkversterkingen. Beers: 'Als ze met dat stuk beginnen, doen wij een eigen tournee langs alle dorpshuizen tussen Hoorn en Amsterdam. Wij gaan iedereen vertellen wat de gevolgen zijn van de dijkwaanzin van het hoogheemraadschap, zodat ze zich kunnen wapenen.'

In Delfland zijn de zeedijken en duinen grotendeels op orde, maar worden komende jaren wel grote hoeveelheden secundaire kaden versterkt. Op dit moment de kaden van de Commandeurspolder. De AWP Delfland volgt dit proces kritisch en gaat er vanuit de problemen zoals in Noord-Holland ons gebied bespaard zullen blijven.

---
Gebaseerd op/ ingekorte versie van het artikel "Voor de deur ligt een Atlantikwall, was dat wel nodig?" in de Volkskrant van 13 september 2013, door Merijn Rengers en met toestemming van de auteur hier geplaatst.